De armen worden zwaarder gestraft dan de rijken: een voorbeeld uit de praktijk.
Onlangs moest ik drie dagen de cel in vanwege een onbetaalde boete van 150 euro.
Rechters delen boetes uit omdat, zeggen ze, dat de lichtst mogelijke straf is. Een taakstraf wordt als zwaarder gezien, en een celstraf - “Daar gaan wij pas in laatste instantie toe over.”
Een celstraf: pas in laatste instantie? Nou... dat hangt van je inkomen af. Er zijn namelijk mensen, die hun boetes niet kúnnen betalen. Echt waar? Echt waar. En wie zijn portemonnee niet kan trekken, die draait de cel in.
Het volgende scenario kan zich dan afspelen:
Rond etenstijd staat ineens de politie op indringende wijze aan je deur te bellen. Ze overvallen je met de woorden: “Betalen of u gaat nu met ons mee!”
Je krijgt een paar minuten de tijd om iemand te regelen die op je kinderen en de huisdieren wil passen, en om afspraken af te bellen. Je draait het gas uit, je pakt schoon ondergoed en binnen de kortste keren word je als A.T. (arrestant) ingeboekt op het politiebureau.
In het politiebureau
Na een fouillering beland je in een wachtcel – een houten bank, geen wc. Vervolgens gebeurt er niets. Je wacht, en wacht, terwijl je een houten kont krijgt. Een ervaren arrestant weet meestal na een uurtje een 'arrestantenverzorger' zo ver te krijgen dat hij een 'echte' cel voor je regelt. Een onervaren arrestant zit net zo makkelijk zes uur in zo'n wachtcel.
Maar vroeg of laat kom je dan toch in een cel, van twee bij twee meter, in mijn geval zonder raam, zonder radio, televisie of klok. De wc kan alleen door het personeel worden doorgespoeld. Je logeeradres voor de komende dagen: een betonnen opbergdoos met kunstlicht.
Je 'begeleider' controleert of de muren van de cel zijn bekrast door je voorgangers – alles wat je daaraan zou willen toevoegen, zal in rekening worden gebracht en op je worden verhaald.
Er liggen 'huisregels'. Zo kun je lezen dat je niet in de gelegenheid zult worden gesteld om te telefoneren, tenzij met je advocaat. Je zult op gezette tijden te eten en te drinken krijgen en 2 x per dag mogen luchten. Als je het personeel beledigt of fysiek aanraakt, zal aangifte worden gedaan. Bij goed gedrag zal je iets te lezen worden aangeboden.
Ik had eigen boeken kunnen meenemen, dus die drie dagen waren in mijn geval goed te doen.
De nachten waren wat moeilijker. De eerste nacht werd het kunstlicht enigszins gedimd, maar was nog steeds erg fel. De volgende nachten ging de neonbuis uit, maar regelmatig deed een personeelslid het licht op volle sterkte aan, om te controleren of je nog leeft. Moedwillig toegebrachte slaapstoornissen, zogenaamd voor je eigen veiligheid.
En verder word je soms gekleineerd, er is wat personeel uit op enige confrontatie; de lomperiken overheersen. Maar ach, zo leert een 'arrestantenverzorger' omgaan met criminelen. Het moet duidelijk zijn hoe de machtsverhoudingen liggen – waarbij het natuurlijk erg van pas komt dat personeelsleden arrestanten wèl ongestraft kunnen beledigen, maar andersom niet, met verwijzing naar de 'huisregels': 'Indien u het personeel beledigt of fysiek aanraakt, zal aangifte worden gedaan.'
Misere op de luchtplaats
Ik luchtte met twee moeders van kleine kinderen, die óók boetes moesten uitzitten. Zij hadden een verschrikkelijke tijd op het bureau, want ze vroegen zich doorlopend af hoe het met hun kinderen ging, nu zij niet thuis waren om voor ze te zorgen.
De ene moeder had twee kinderen, eentje van negen en een baby van twee maanden. Ze moest vijftien dagen zitten. Ze had nog nooit eerder vastgezeten en wist niet waar ze het moest zoeken van ellende. Haar baby was door middel van een keizersnee geboren; haar eigen operatiewond was nog steeds niet genezen. De baby had ook al een operatie ondergaan vanwege spijsverteringsproblemen en kon alleen borstvoeding drinken. Daar was dus nu abrupt een einde aan gekomen omdat zijn moeder vast zat. Zij zat daar vreselijk over in: hoe zou de baby nu gevoed moeten worden? Ze had naar huis mogen bellen en te horen gekregen dat de baby alle flesvoeding had uitgespuugd.
Haar andere kind bleek in een shock geraakt te zijn doordat de politie zijn moeder met nogal wat vertoon van huis had gehaald; hij was bang dat zijn moeder hem voor altijd in de steek had gelaten.
De vrouw maakte zich enorme zorgen of haar kinderen haar zouden worden afgenomen - je weet maar nooit. Ze vertelde dat ze bijna de hele tijd in de cel zat te huilen en 's nachts niet kon slapen.
Al deze misere vanwege een verkeersboete die ze niet had kunnen betalen. Problematische zwangerschap, bevalling, ziek kind – dat kost allemaal geld. Een ter plekke geregelde piketadvocaat probeerde nog de boete omgezet te krijgen in een taakstraf, maar dat werd niet gehonoreerd.
Verkeersboetes uitzitten kan niet volgens Wet Mulder, want het valt niet onder strafrecht, maar onder bestuursrecht. Je wordt voor een bepaalde periode in gijzeling genomen, maar na vrijlating is die boete niet vervallen. Als je nog steeds niet kunt betalen, word je nog twee keer in gijzeling genomen. Dat maakt dus in haar geval een totaal van 45 dagen celstraf.
De andere moeder had een boete van 300 euro, die ze wèl kon uitzitten. Zij had óók kleine kinderen en was doorlopend misselijk, omdat ze in het begin was van een nieuwe zwangerschap. Ze kon haar eten niet binnenhouden en gaf telkens over. De luchtplaats was bedekt met ijs, ze had haar schoenen niet mogen aanhouden - ze stond op sokken met blauwe plastic overschoentjes te rillen van de kou.
Ze had al eerder vastgezeten. Ze zei: “Als ik moet stelen om mijn kinderen te eten te geven, dan doe ik dat! Alleen mijn lichaam verkopen, dat wil ik niet. Maar ach, als je eenmaal met justitie in aanraking bent geweest, dan blijf je ermee in aanraking komen. Je zakt steeds verder weg in de armoede. Wie eenmaal in de bajes is geweest, komt telkens terug in de bajes.”
Ik bleef die dagen op het politiebureau, beide vrouwen werden naar een Huis van Bewaring gebracht.
Bijkomende straf
Voor deze vrouwen was hun sanctie een kwelling, met mogelijk grote gevolgen na afloop. En waar ging het nou helemaal om? Om bedragen die de meeste mensen zonder moeite voldoen! Kleingeld voor de rijken! De rijken, die minstens even crimineel zijn als de armen, maar zich de miserabele tijd in een cel kunnen besparen; die niet hoeven te overwegen of ze zullen gaan stelen of zich gaan prostitueren; die niet zullen worden gedisciplineerd, zoals dat gebeurt als je wordt opgesloten. Bijvoorbeeld door zes uur ogenschijnlijk zonder reden in een wachtcel gestopt te worden. Of heeft dat toch een reden? Jazeker wel: het is om je ervan te doordringen dat je niets te verwachten hebt, dat je zult boeten voor het feit dat je geen geld hebt om die boetes te betalen, dat je je vrijheid tijdelijk kwijt bent, op alle gebieden; dat je afhankelijk bent van de luimen van het personeel, die je moet proberen goedgunstig te stemmen, anders is het antwoord op alles wat je vraagt: “Nee”, of “Straks” – wat in de praktijk op hetzelfde neerkomt.
Opsluiten van mensen voor het minste of geringste wordt 'normaal' gevonden. Daar hoef je niet eens iets crimineels voor gedaan te hebben. Kijk maar naar mensen zonder papieren – die worden opgesloten zonder dat ze überhaupt een strafbaar feit gepleegd hebben. Dat wordt dan 'bewaring' genoemd, maar eigenlijk worden ze door de Staat gegijzeld – bestuursrechtelijke gijzeling, vergelijk Wet Mulder.
Politieke winst
De impact die opsluiting op mensen heeft, de gevolgen van opsluiting, de oorzaken waardoor mensen wetten overtreden – dat is allemaal geen issue meer.
Niet één politieke partij die zich hier druk over maakt. Waarom ook? Daar is geen politieke winst mee te behalen. Allen, van rechts tot links, scharen zich achter Teeven en Leers: keihard optreden – dáár win je stemmen mee. Meer mensen opsluiten en nog langer opsluiten door minimumstraffen in te voeren, door de strafmaat te verhogen, door meer dingen strafbaar te maken, door voorwaardelijke invrijheidstelling aan allerlei voorwaarden te koppelen of zelfs helemaal af te schaffen, door illegaliteit strafbaar te stellen ... en dit is maar een willekeurige greep uit de aangekondigde nieuwe maatregelen.
Steeds meer Nederlanders hebben moeite om alle rekeningen te betalen. Bij ongeveer 30 procent van alle huishoudens is inmiddels een betalingsachterstand ontstaan. Schuldhulpverlening is een traject waarbij je het moet zien te redden van 50 euro per week – drie jaar lang.
Nul-uren contracten, verplicht werken voor het geld van een uitkering, banenverlies... Zou er misschien een verband kunnen bestaan met het feit dat mensen niet rond kunnen komen? Hun boetes niet kunnen betalen, zich genoodzaakt zien wetten te overtreden? De politiek ontkent welke vorm van verantwoordelijkheid dan ook. Het is je eigen schuld als je met justitie te maken krijgt, niet de onze, is het Leitmotiv.
De gevangenissen van de toekomst zullen uitpuilen. Het gelag zal worden betaald door zij die vast zitten, vast hebben gezeten, en door hun familie.
Recht op vrijheid bestaat alleen nog voor mensen die eigendom bezitten. Zij moeten worden beschermd tegen de bezitslozen. Daarom is staatsrepressie en dus ook het instituut bajes voor de huidige maatschappij cruciaal. In deze tijden van de door banken en grote bedrijven gecreëerde 'crisis' wordt van je geëist dat je je leven wijdt aan het maken van winst voor anderen.
De mens telt niet, alleen de winst. Tegenspraak wordt niet getolereerd en protest en rebellie onderdrukt en met repressie beantwoord.
Wie niet werkt zal niet eten, zal niet kunnen wonen; zal dan wetten moeten overtreden, en draait op een gegeven moment de bak in. De veiligheid van Nederland moet gewaarborgd worden.
Was Nederland dus veiliger tijdens de dagen dat die twee vrouwen en ik vast zaten? Zou het?
Janneke van Beek
8 maart 2012 (internationale vrouwendag)
